Alfabeyi hafife almak kolaydır—özellikle bu harfler için farklı telaffuzlara sahip yeni bir dil öğrenene kadar.

İngilizce, İspanyolca ve Fransızca gibi diller, dünyada kullanılan diğer yazı sistemleri yerine alfabeler kullanır, ancak sembolleri seslerle bağdaştırmak, insanların dilleri yazma şeklini dramatik bir şekilde değiştiren bir *yenilik*ti. 💡

İşte devrim yaratan ABC’nin hikayesi!

Bu “yazı” fikrini kim buldu?

İnsanlar, 100.000 yıldan fazla bir süre önce dil yoluyla iletişim kurmaya başladılar ve bu dili temsil etmek için yazıyı kullanmak ise çok sonra ortaya çıktı. (Ve blog yazmaya başlamamız ise çok daha uzun sürdü!)

Çivi yazısı ve hiyeroglif gibi en eski yazı sistemlerinden ikisi, yaklaşık 5500 yıl önce bağımsız olarak gelişti. Çivi yazısında, kelimeleri veya kelime parçalarını temsil etmek için kama şeklinde işaretler kullanılırken, Mısır hiyeroglifleri daha tanınabilir resimlerden (örneğin kuşlar ve sazlar) oluşuyor ve bu resimler tam kelimeleri veya heceleri temsil ediyordu.

Bu iki sistem, Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarının inşasında büyük bir yardım sağladı—ama komşuları, geliştirilebilecek bir alan olduğunu fark ettiler.

Fenikeliler: Alfabe Yenilikçileri

Yaklaşık 3000 yıl önce, günümüz Lübnan’ında Fenikeliler yeni bir fikir geliştirdiler: Sembolleri tam kelimeler yerine sesleri temsil etmek için kullanmaya karar verdiler. Mısır hiyerogliflerinin versiyonlarını aldılar ve her karaktere belirli bir telaffuz atadılar.

Ancak Fenikeliler burada durmadı ve yeni sistemleri iki başka çığır açan özelliğe sahipti:

• Sadece 22 sembolden oluşuyordu. Bu, özellikle Mısır hiyerogliflerinin yaklaşık 100 sembole sahip olduğu düşünülürse etkileyici bir küçük setti. (Modern Çince ise binlerce sembole sahiptir!)
• Her zaman aynı yönde yazılıyordu. Önceki yazı sistemleri birçok yönde yazılabilirdi, ancak Fenike dili her zaman sağdan sola yazılıyordu.

Bugünkü tanımlara göre, Fenike sistemi teknik olarak bir alfabe sayılmazdı, çünkü başka bir temel özellik vardı: Sadece ünsüzler için semboller içeriyordu. Ünlüler ima ediliyordu, bu yüzden Fenike dilini bilen biri hangi ünlü seslerin kastedildiğini anlayabiliyordu. Eğer Tumblr, Scribd veya Flickr kullandıysanız, her zaman tüm ünlüleri içermenin gerekli olmadığını bilirsiniz! (Bu olaya bazen ünsüzleştirme denir.) Modern Arapça ve İbranice de aynı mantıkla çalışır.

Yeni Fenike sistemi, katiplerin herhangi bir metni yazabilmesini ve hatta diğer dilleri çevirmesini sağladı. Dil öğrenenler için ise basitliği sayesinde kolayca ezberlenebilir hale geldi!

Alfabe o kadar başarılı oldu ki diğer Akdeniz kültürlerine yayıldı, Yunanlılar tarafından benimsendi ve oradan Romalılar tarafından Avrupa’ya taşındı.

Neden alfabe olarak adlandırılıyor?

Alfabeler zamanla gelişmiş olsa da, alfabe ismi neredeyse hiç değişmedi. Fenike alfabesinin ilk iki sembolü ʾālep ve bēt idi, bu semboller Yunan alfabesinde alpha ve beta olarak çevrildi… ve alfabe kelimesi de buradan türedi! Bunlara ABC’ler demenin çocukça olduğunu düşünebiliriz, ama aslında kelimenin kendisi sadece A-B anlamına gelir.

M… mem için mi?

Fenikelilerin alfabelerinde yeniden düzenlediği Mısır hiyeroglifleri, günlük yaşamdan gerçek nesnelerin küçük resimleri olarak başladı. Fikir basitti: Bir şeyin ismindeki ilk sesi alın ve o şeyin küçük bir resmi, o sesi temsil etsin.

Örneğin, Fenike alfabesinin ilk harfi ʾālep, “öküz” kelimesinin ilk sesini temsil etmek için bir öküz başı olarak çizildi. (Bu, İngilizcede uh-oh ifadesinin ortasındaki ses olan gırtlak durak sesidir.) İkinci harf bēt, basit bir ev resmi olarak tasvir edildi çünkü “ev” kelimesinin ilk sesi “b” sesiydi ve bu şekilde devam etti.

Zamanla, alfabeler tekrarlandıkça ve başka diller tarafından ödünç alındıkça, alfabedeki görüntüler daha az tanınır hale geldi. Örneğin, öküz başı (ʾālep) iki boynuzu yana dönük olacak şekilde döndürüldü ve daha sonra bugünkü kullanılan şekle daha da döndü.

Alfabedeki tüm semboller bu şekilde devam etti ve eski ikonik resimlere benzerlikleri büyük ölçüde kayboldu.

Ancak modern harflerden bazıları hala biraz tarihlerini koruyor. Fenike alfabesindeki on üçüncü harf mēm, “su” anlamına geliyordu ve modern “M” harfi, suyun dalgalarını andıran bir şekle sahiptir.